De universiteit van Oxford is koploper in de mondiale race naar het eerste coronavaccin. Wat is het geheim achter de Britse voorsprong in de zoektocht naar de magische toverdrank? Een blik in de cockpit van een uniek ecosysteem van bollebozen, mét Belgisch bindmiddel.
De grote hoop van de mensheid ziet eruit als een afgeleefd rood bakstenen vakantiehuis in een verlaten Brits Center Parcs aan sociaal tarief. De regen maakt het er niet charmanter op. Het Oxford Vaccine Centre, waar een ongeziene tour de force bezig is om snel een vaccin tegen het coronavirus te vinden, huist verborgen op de Churchill-site van de ziekenhuiscampus van de universiteit van Oxford. Met jaarlijks 1 miljard euro omzet, 1 miljoen patiënten en 12.000 personeelsleden geldt het als een van ’s werelds topziekenhuizen. Het maakt deel uit van een ecosysteem met de universiteit en bedrijven dat samen met een handvol Chinese en Amerikaanse rivalen het verst staat in de ontwikkeling van een vaccin.
Mikpunt voor het Oxford-vaccin: deze winter. Tenminste, als de lopende proeven op tienduizenden mensen wereldwijd aantonen dat het vaccin veilig beschermt tegen het coronavirus. The Brits are right on course to save the world, klonk het onlangs in de Amerikaanse pers.
Het is mild ironisch dat de cockpit van de vaccinrace huist op een plek die speciaal gebouwd is voor WO II. De strijd is dan wel een heel andere dan het ‘bloed, zweet en tranen’ van Winston Churchill, maar het is wel van toen geleden dat de vijand even zware schade toebracht aan de economie.
‘Kijk, daar zijn de eerste buisjes vaccin geproduceerd.’ Bruno Holthof, de Belgische CEO van het universitaire ziekenhuis, wijst naar een soort bakstenen barak. Die zou evengoed passen in een anoniem kantoorpark in Slough, de bedrijfsparkstad in de schaduw van Londen waar de trein naar Oxford doorheen raast.
‘Je zou nooit geloven dat hier state-of- the-arttechnologie wordt ontwikkeld’, grijnst Holthof. ‘Veel gebouwen waren eigenlijk al ontruimd en sommige klaar voor de sloop, net als het gebouw hier aan de overkant. Dat doet nu dienst als kliniek voor de lopende vaccinproeven. Toen duidelijk werd dat het met dat vaccin best snel kon gaan, zijn we onmiddellijk beginnen te schakelen. Omdat veel leegstond, was het ideaal om alles hier te concentreren.’
Belangrijke pion
Als CEO van het ziekenhuis is Holthof de bouwheer van een groot plan voor vernieuwing en uitbreiding van de ziekenhuissite. De plannen lopen tot minstens 2035. Het was één rol die van Holthof een belangrijke pion maakt bij het leggen van de vaccinpuzzel.
Even verderop werkt op de tweede verdieping een potentiële Nobelprijswinnaar. In een groen, dit keer wel bijdetijds gebouw zijn de ogen van de mondiale wetenschap en farma-industrie gericht op The Jenner Institute. Hier stortte Sarah Gilbert, onderzoekster met intussen een halve rocksterstatus, zich in januari op de vaccinontwikkeling nadat Chinese onderzoekers de genetische code van het virus hadden gelost. Met een ongeziene concentratie van onderzoekers, en in een latere fase ook centen, vormde zowat de hele unief carré rond Gilbert.
Niemand die precorona overigens sprak over The Jenner Institute. Onder Oxford-insiders staat het bekend als ‘the green building’.
Plaatjes van de vaccinsite of de labs zijn verboden. Niet alleen liggen er genoeg virussen en pathogenen opgeslagen om corona als pandemie te doen verbleken. De wetenschappers zijn ook een prooi voor paparazzi, dierenactivisten en de aan populariteit winnende antivaccinbeweging.
Rampenfilm
Een opvallend beeld is een met traliehek omringd containerpark. De units, slordig beklad met een Covid-19-logo, doen denken aan een inderhaast verlaten quarantainezone uit Hollywood-rampenfilms. ‘Dat is onze pop-upkliniek. Die hebben we gebouwd omdat het vaccinatiecentrum niet groot genoeg was. We moesten immers eerst 1.000 en nadien 10.000 mensen inenten.’ Aan het woord is professor Andrew Pollard, een van de leiders van de vaccinproef.
Twee grote stappen zijn intussen genomen. De eerste was een succesvolle dierproef, de tweede bracht in een studie met ruim 1.000 mensen bewijs dat het vaccin zonder veel bijwerkingen immuunrespons opriep. Nu loopt in het VK een studie met 10.000 mensen, om te checken of het vaccin beschermt. Pollard mag niets zeggen over hoe dat loopt.
Hoe groot de kans op succes is? We zijn optimistisch. Maar we weten nog altijd niet of het werkt.
‘Hoe groot de kans op succes is? We zijn optimistisch. Maar we weten nog altijd niet of het werkt’, zegt Pollard. De man is as British as they come, zeg maar. In de kantoorruimte ernaast zitten tientallen jonge wetenschappers - met mondmasker - op hun laptop cijfers te crunchen. Stapels dossiers creëren de sfeer van een rommelig universiteitsarchief. Hier bundelt Pollards team de data van de duizenden vrijwilligers in de vaccinproef. Die krijgen elk ook wekelijks een coronatest.
‘Cruciaal’, zegt Pollard daarover. ‘We moeten ook weten wie asymptomatisch is, besmet zonder ziektesymptomen. Die mensen zijn een belangrijke motor voor verdere verspreiding, gemakkelijk tot de helft van de nieuwe infecties. Dat massale testen zou ons iets cruciaals moeten leren. Stopt het vaccin de verspreiding van het virus volledig? Of behoedt het ons alleen voor zware ziekte, maar kunnen we het wel nog altijd doorgeven? Dat maakt een groot verschil. En dus moeten we die asymptomatische gevallen goed in kaart brengen.’
Te hoge verwachtingen
Een groot probleem is dat het virus zich zo snel verspreidt dat het de gezondheidszorg dreigt te doen omvallen.
Steeds meer wetenschappers waarschuwen voor te hoge verwachtingen. Dat het mogelijk niet zo zal zijn dat een of zelfs twee spuitjes levenslange immuniteit bieden. Er zijn een massa vaccins die vooral tot gevolg hebben dat je de ziekte in een milde vorm krijgt. Pollard: ‘Het is erg oké als dat lukt. Natuurlijk hopen we de ketting van het virus volledig te breken - je wordt niet ziek en steekt niemand verder aan. Maar het zou al een succes zijn als we kunnen bewerkstelligen dat mensen niet langer in het ziekenhuis belanden. Of dat we mensen een tijd bescherming kunnen bieden. Een groot probleem is dat het virus zich zo snel verspreidt dat het de gezondheidszorg dreigt te doen omvallen. Dat verhinderen zou al winst zijn.’
Oxford houdt niet alleen in het Verenigd Koninkrijk vaccinproeven. Pollard: ‘Het gaat om 19 sites in het VK en drie in Brazilië en Zuid-Afrika.’
Probleempje. In het VK is er intussen te weinig virus in circulatie om statistisch verschil op te pikken tussen de gevaccineerden en de controlegroep. Het doel is dat 70 procent van de mensen minder ziek wordt in de groep die het Covid-19-vaccin kreeg ingespoten dan in de groep die een ander vaccin met vergelijkbare bijwerkingen kreeg ingespoten.’
‘Het voordeel aan Brazilië en Zuid-Afrika is dat corona er volop woedt, maar ze hebben dan weer de capaciteit niet om naast de zieke ook de asymptomatische gevallen op te pikken. En dat is vrij cruciaal.’ AstraZeneca, de Brits-Zweedse farmareus die met Oxford een deal sloot voor massaproductie, start binnenkort een eigen proef met 30.000 mensen in de Verenigde Staten, waar het virus momenteel woedt. De deal met de farmareus voorziet dat tijdens de pandemie geen winst wordt gemaakt op het vaccin en dat het beschikbaar moet zijn voor de lagere inkomenslanden. Oxford drong daar volgens Holthof op aan door de grote betrokkenheid van Oxford met die regio’s in Afrika en Azië. Holthof, Pollard en Gilbert geven les aan het International Health and Tropical Medicine-programma (IHTM). Directeur Proochista Ariana, die we ook spreken, focust met haar masterstudenten op de impact van covid op die landen.
Er is ook voorbehoud, omdat het vaccin tot nu vooral getest is op jongere mensen. Terwijl het vooral ouderen zal moeten beschermen. ‘Dat is deel van de lopende studie, maar bij ouderen is het lastig de werking aan te tonen. In het Westen leven veel ouderen sowieso geïsoleerd - door corona is hun bubbel nog meer gesloten. Dan heb je al gigantische testgroepen nodig om aan te tonen dat het vaccin ouderen beschermt. In de lagere-inkomenslanden leven de generaties wel onder één dak, maar is de leeftijdspiramide weer helemaal anders. Er zijn veel minder oude mensen, waardoor zware ziekte onder ouderen zeldzamer is.’
Snelheid is alles
Door de batterij coronamaatregelen is ingecalculeerd dat het wel eens heel lang kan duren voor er genoeg statistisch bewijs is. Terwijl snelheid alles is. Daarom wordt nu al gedacht aan een challenge trial. Het komt erop neer dat een kleine groep van enkele tientallen mensen rechtstreeks blootgesteld wordt aan het virus, zoals bij dierproeven gebeurt. De voorwaarde is dat er afdoende medicijn is om mensen uit het ziekenhuis te houden. ‘Ik verwacht dat het nog een paar maanden zal duren’, zegt Pollard. Studies creëerden buzz rond dexamethasone (een steroïde) of remdesivir (een antiviraal middel dat ontwikkeld is tegen het ebolavirus). ‘Ik verwacht meer van beloftevolle studies die wereldwijd lopen naar medicijnen op basis van plasma en antilichamen.’
Oxford belooft dat het tegen de winter een vaccin kan hebben. Wat bij vriend - Paul Stoffels, de Belgische topman van de farmareus J&J, is close met Holthof - en vijand de wenkbrauwen doet fronsen.
‘Zodra er genoeg virus in omloop is om aan te tonen dat het werkt, en als het werkt, dan is het er deze winter. Waarmee ik niet zeg dat we meteen 7 miljard mensen kunnen inenten. Dat is logistiek niet mogelijk’, aldus Pollard. En wat met veiligheid? Oxford probeert in minder dan een jaar te klaren wat anders een proces van tien jaar is. ‘We’re not cutting corners, als dat uw vraag is. Dat zou geen toezichthouder aanvaarden. Elke fase van het klassieke vaccinonderzoek wordt doorlopen. We dienen ook geen chemicaliën of virus toe, hé. We zorgen enkel voor antilichamen, waarvan we goed moeten blijven monitoren of die iets slechts doen op lange termijn.’
‘We konden ook sneller gaan, omdat er een vaccin in de koelkast lag.’ Pollard verwijst naar het jaren geleden ontwikkelde vaccin voor het MERS-coronavirus. Daarvan is het nieuwe vaccin een afgeleide. Omdat het MERS-vaccin al bewezen veilig was, kon Oxford sneller dan de rest van dier- op mensproeven overgaan.
Oxford leidt niet alleen de dans omtrent vaccins. Het is mondiaal toonaangevend in all things corona - van tests tot een grote studie naar potentiële medicijnen. Daaruit kwamen onder meer dexamethasone, remdesivir en is ook bewezen dat het - omstreden antimalariamiddel - hydroxychloroquine niet werkt bij patiënten die al ziek zijn.
Nog zo’n Oxford-crack is Paul Klenerman. De immunoloog die samen met Holthof lesgeeft aan het tropischegeneeskundeprogramma deed aan Oxford alle studies naar de reactie van ons immuunsysteem op Covid-19. ‘We weten intussen veel, maar veel ook nog niet. Het is nog altijd de vraag of antilichamen, eiwitten die het virus neutraliseren, mensen na een infectie wel coronaproof maken. De kans is vrij groot van wel. Maar hoelang ze beschermd zijn, weten we niet.’
Vergeten puzzelstuk
‘We weten nu ook meer over beschermende T-cellen, witte bloedcellen die het virus actief aanvallen. En naast antilichamen en T-cellen is er ook nog een wat vergeten puzzelstuk: wat wij het ingebakken immuunsysteem noemen.’
Het is te simpel te spreken van een longziekte. We vinden het coronavirus ook in maag en darmen, heel occasioneel in hersenen.
‘Dat is cruciaal omdat het de eerste beschermingswal vormt bij coronacontact’, zegt Klenerman. ‘Dat stukje van ons immuunsysteem lijkt tegelijk de oplossing én het probleem. Het spoelt bij sommige mensen het virus weg. Maar bij anderen veroorzaakt het net de zware ontstekingen - een gevolg van een overreactie van ons immuunsysteem - die tot de ergste variant van de ziekte leiden. Een behandeling wordt echt een groot probleem als we bloedklonters beginnen te zien, in de longen maar ook elders. Het is ook te simpel te spreken van een longziekte. We vinden het virus ook in maag en darmen, heel occasioneel in hersenen. Maar we weten niet wat het virus precies allemaal doet.’
‘We moeten begrijpen waarom de ene mens het virus plat slaat als een vervelende vlieg en een ander doodziek op intensieve belandt? Leeftijd, geslacht, ras, diabetes of obesitas zeggen enkel welke type mens in de problemen komt. Ze zeggen niet waarom dat precies zo is. Minstens een deel van dat antwoord is te vinden in ons immuunsysteem.’
‘We zijn bezig met een studie waarbij we van elke cel in het bloed in kaart brengen hoe die reageert op covid. Het doel is een gedetailleerde bloedatlas op te stellen waaruit we op korte termijn hopen te kunnen afleiden hoe ons immuunsysteem ertoe komt tilt te slaan. Sciencefiction? Nee hoor, we zullen dat snel in kaart hebben.’
‘Het zou cool zijn als we een immuunpaspoort zouden kunnen opstellen en op basis daarvan bepalen welke kans je hebt om een milde of zware versie van Covid-19 te ontwikkelen. Of stel je voor dat we het immuunsysteem van ouderen zo kunnen boosten dat ze minder risico lopen ernstig ziek te worden. Het vervelende is dat oudere mensen een zwakkere immuunrespons ontwikkelen. Zie het als een soort immuniteitsgeheugenverlies. Ze worden opnieuw vatbaar voor virussen waartegen ze decennia eerder immuniteit hadden opgebouwd. Dat fenomeen maakt een vaccin complex, niet alleen bij corona overigens.’
Hoe groot schat Klenerman de kans op een werkend vaccin? ‘Het vaccin wekt dezelfde respons op als het natuurlijke immuunsysteem van zieke patiënten die vechten tegen het virus. Dan heb je goede kans. Bovendien hebben we een goed doelwit: het kroonvormige omhulsel - het spike eiwit - van het virus dat dient om onze cellen binnen te dringen. Van hepatitis C, malaria en hiv weten we na decennia nog altijd niet tegen wat precies we antilichamen moeten voorzien om het virus tegen te houden.’
De beroemde virusjager Peter Piot waarschuwt voor een vaccin dat de ziekte net erger maakt. Er bestaan virussen die dat doen, knokkelkoorts is een voorbeeld. Klenerman: ‘De kans bestaat altijd dat na vaccinatie de antilichamen het virus ‘stimuleren’, dat ze het virus toelaten zich te vermenigvuldigen in plaats van het te neutraliseren. Maar het risico lijkt ons eerder klein.’
De drijfjacht van de onderzoekers op een vaccin staat in schril contrast met de oude binnenstad. Bruno Holthof leidt ons via de smalle straatjes vol houten poorten en kantelen naar Corpus Christi, het college waar hij aan verbonden is.
‘The Politics of Pandemics’, staat op de cover van een rondslingerende The Economist in het studentenhuis. Betere omschrijving is een rommelig jeugdlokaal meets kasteelzaal. Datum op het tijdschrift: 14 maart.
4,5 maanden na het begin van de lockdown zit Oxford nog altijd grotendeels op slot. De colleges zijn leeg door de geannuleerde zomerscholen voor studenten. Ook afwezig zijn de toeristen die normaal in dichte drommen aanschuiven om in het aanpalende Christchurch-college de Harry Potter-filmset te bezoeken. Niet voor niets noemen de andere colleges hun oudste rivalen uit het stadscentrum de ‘Hogwarts’.
We staan in het hart van een stilgevallen duizendjarig onderwijsrijk. Errond dwarrelen nevelslierten British Empire. De universiteit is eigenlijk een samenraapsel van 40 colleges. Die machtige ministadsstaatjes met eigen financiering en bestuur wedijveren eeuwen om de beste studenten, proffen, sportvelden, keuken en zelfs wijnkelders. Het is wereldwijd een uniek systeem, dat ook kritiek krijgt omdat het te elitair zou zijn. Kostprijs: 9.000 pond inschrijvingsgeld voor de universiteit, plus 2.000 à 3.000 voor het college, kost en inwoon niet meegeteld.
Bollebozenfabriek
Oxford is anno 2020 nog altijd een powerhouse. De colleges blijven bollebozenfabrieken die aan de lopende band topwetenschappers, CEO’s en politici uitspuwen.
Bruno Holthof verruilde bijna vijf jaar geleden het Antwerpse ZNA-ziekenhuis voor Oxford University Hospitals. Samen met de chef van het medische departement van de universiteit verbindt Holthof lijntjes tussen een nauw verbonden netwerk van research, ziekenhuis en centen. Daarvan ging de punt van de speer tegen februari op corona. Er werd geschoven met onderzoekers, artsen, verplegers en zelfs studenten. Dat ecosysteem noemt Holthof cruciaal voor de turbo-ontwikkeling van een vaccin. ‘Iedereen heeft een post aan unief, college en ziekenhuis, die aan elkaar doorfactureren wie voor wie werk levert, tot het huren van vergaderzalen toe. Het maakt de strijd om fondsen hypercompetitief, maar tegelijk is het ook erg ons-kent-ons, wat samenwerking stimuleert.’
Hier aan Oxford is een van de eerste baanbrekende ontwikkelingen van de geneesmiddelen ooit gedaan: penicilline. Dat was vijf man. Hoeveel volk werkt wereldwijd rond Covid-19?
Ergens is het ook simpel. De ingrediënten: zet een massa knappe koppen dicht bij elkaar, vaak the best en brightest, gooi er geld tegenaan en kies wie waarvoor precies geld krijgt. Het is een soort medische herfsteditie van Silicon Valley. Het vaccinlab van Oxford is een onderdeel van een van ’s werelds grootste wetenschappelijke collectieve inspanningen ooit. Paul Klenerman: ‘Hier aan Oxford is een van de eerste baanbrekende ontwikkelingen van de geneesmiddelen ooit gedaan: penicilline. Dat was vijf man. Hoeveel volk werkt wereldwijd rond Covid-19? Het zou zomaar eens goed kunnen komen.’
0 件のコメント:
コメントを投稿