De explosie van de energieprijzen dreigt gezinnen met een kater op te zadelen. Toch ziet energie-expert Ruben Baetens ook een unieke kans om de belastingbrief aan te pakken die de elektriciteitsfactuur is geworden. ‘Deze crisis kan de katalysator zijn om structureel in te grijpen.’
Paniekvoetbal noemt Ruben Baetens het. Niet alleen op de markten waar handelaars tegen ongeziene recordprijzen aardgas inkopen, maar ook in politieke middens, waar koortsachtig gezocht wordt naar manieren om de stijgende energiefactuur een halt toe te roepen. Baetens is adviseur energiebeleid bij het Brusselse technologie- en adviesbureau 3E. Hij behoort tot het kransje specialisten die tot in de details weten welke heffingen en taksen in de stroomfactuur verstopt zitten en welk domino-effect kan ontstaan als je aan een van de radertjes begint te draaien. Hij krijgt dezer dagen ongeruste telefoontjes vanuit regeringskringen. ‘Ruben, vertel eens, wat kunnen we nog doen aan de stijgende energieprijzen?’
De 35-jarige ingenieur-architect van opleiding is voorzichtig in zijn antwoord. ‘Als we de markten mogen geloven, zullen de aardgas- en elektriciteitsprijzen na de winter naar een normaler niveau zakken. De schok nu is enorm. De aardgasfactuur voor de consument is in een zomer bijna verdubbeld. Maar in principe is het tijdelijk. Je moet dus oppassen om niet te overreageren. Er zijn landen die doorslaan en hun hele energiemarkt willen omgooien. We moeten vooral geen paniekmaatregelen nemen waarvan we achteraf spijt krijgen.’
Ook in België schieten de voorstellen alle kanten uit: een energiecheque, btw-verlaging, overwinsten afromen… Is dat de juiste aanpak?
Ruben Baetens: ‘Door de snelheid waarmee het gaat, schiet iedereen in een kramp. Dat is begrijpelijk, maar de factuur bedraagt nu gemiddeld 1.000 euro per jaar voor elektriciteit. Dat is evenveel als drie jaar geleden en toen werd daar niet zo’n probleem van gemaakt. De aardgasfactuur bedraagt gemiddeld 1.600 euro, ongeveer hetzelfde als tien jaar geleden.’
Zegt u dat het allemaal wel meevalt?
Baetens: ‘Het is logisch dat iedereen naar oplossingen zoekt, vooral omdat de prijsstijgingen snel zijn gegaan en we nog niet weten waar het zal eindigen. Maar de politiek kan aan de marktevolutie niets doen. Aan het energiegedeelte van de factuur kan je als overheid niet raken. Als je de energieprijzen zou bevriezen, zoals in 2012, breng je in de geliberaliseerde markt heel veel leveranciers in de problemen.’
De stroomfactuur bestaat voor 45 procent uit taksen en heffingen. Daar kan de overheid toch ingrijpen?
Baetens: ‘De grootste stijging zit in de gasfactuur en daar hebben beleidsmakers weinig vat op. De overheidsheffingen op de aardgasfactuur - de btw buiten beschouwing gelaten - bedragen minder dan 5 procent van de totaalfactuur. Als de gasprijs verdubbelt, kan je hoogstens die paar procent heffingen schrappen, maar dat zal weinig verschil maken voor de consument.’
Moeten we er ons dan bij neerleggen dat de aardgasfactuur in geen tijd 600 euro hoger is geworden?
Baetens: ‘Het is een tijdelijk fenomeen. Voor een groep mensen zijn de prijsstijgingen echt problematisch, maar heel wat gezinnen zullen het niet voelen omdat ze beschermd zijn door een vast contract. De vraag is of je dan algemene maatregelen moet doorvoeren die handenvol geld kosten en ook terechtkomen bij wie het niet nodig heeft. Het is veel beter om vanuit sociaal oogpunt een gerichte tijdelijke maatregel te nemen. Daarvoor bestaat het sociaal tarief waarmee je je kan richten op mensen die het het meeste nodig hebben.’
De energiecheque van 100 euro voor ieder gezin die de Vivaldi-regering overweegt, is dus geen slimme zet?
Baetens: ‘Als je iedereen een premie geeft, neigt dat naar gratisgeldbeleid. De vraag is bij 100 euro ook of het sop de kool waard is. Als het over grotere bedragen gaat, geef je gezinnen beter extra inkomen, in plaats van een korting op hun verbruik. Ze kunnen dan zelf beslissen hoe ze het spenderen. Misschien investeren ze liever in isolatie of zonnepanelen dan dat een deel van hun energieverbruik gesubsidieerd wordt.’
De regering bekijkt dit weekend of ze de meerinkomsten uit de btw kan laten terugvloeien naar de gezinnen.
Baetens: ‘Het is lang niet zeker of er wel grote extra inkomsten zullen zijn uit de btw. Als de energiefactuur 1.000 euro duurder wordt, zullen veel gezinnen waarschijnlijk elders minder besteden, waardoor de overheid ergens anders minder btw-inkomsten kan innen. De overheid haalt wel extra inkomsten uit de veiling van CO₂-uitstootrechten in het Europese emissiehandelssysteem. Die inkomsten zijn verdubbeld naar ruim een half miljard euro dit jaar. Alleen staat dat geld geparkeerd en kan het niet gebruikt worden zolang de gewesten en de federale overheid niet akkoord gaan over de verdeling ervan.’
Hoe komt het dat de prijzen voor aardgas en elektriciteit zo zijn geëxplodeerd?
Baetens: ‘De gasreserves in Europa stonden al laag. Er was minder aanvoer uit Rusland. In Noorwegen gingen gaspijpleidingen in onderhoud. Ondertussen trekt de economie postcorona aan in Azië en China en staat in het noordelijk halfrond de winter voor de deur. Het gasaanbod kon in Europa de vraag niet volgen en er ontstond een enorme prijsschok. Die sijpelt door in de elektriciteitsprijs omdat de productiekosten van gasgestookte elektriciteitscentrales mee omhooggaan. Op zo’n moment kan de vraag zich op korte tijd amper aanpassen aan stijgende prijzen en kom je in een overstresste situatie. Het is zoals tijdens de tweede oliecrisis in 1979. De olieprijs verdubbelde toen door een daling in het wereldwijde olieaanbod van amper 4 procent.’
De huidige prijsstijgingen voor aardgas gaan verder dan wat er tijdens de oliecrisis van 1979 gebeurde.
Is wat we nu meemaken vergelijkbaar met de oliecrisis?
Baetens: ‘De prijsschok vandaag gaat al verder. De gasprijs is vervijfvoudigd tegenover twee jaar geleden. We zijn zelfs even gestegen tot 160 euro per megawattuur voor aardgas. Dat is het equivalent van een waanzinnige olieprijs van 300 dollar per vat. Bij andere producten kan je bij prijsstijgingen vaak op zoek naar een alternatief, maar voor energie is het op korte termijn amper mogelijk om minder te verbruiken. Pas als we op het punt komen waarbij grote industriëlen de productie gedurende de winter stopzetten, zoals nu, kan de druk op de markt wat afnemen. Gezinnen hebben op korte termijn amper een alternatief.’
Ze zijn dus tot de prijsstijgingen veroordeeld?
Baetens: ‘Gezinnen kunnen wel hun gedrag wat aanpassen, maar de impact daarvan is miniem. Belgische huishoudens zijn bovendien extra kwetsbaar omdat we samen met het VK in het koppeloton zitten voor stookolie en aardgas. Het aardgasverbruik in Vlaanderen ligt per gezin gemiddeld 20 procent hoger dan dat in Nederland. Onze woningen zijn iets ouder en dus minder goed geïsoleerd, maar vooral ook bijna de helft groter. Omdat we veel meer vierkante meters verwarmen, komt een stijging van de gasprijzen hier extra hard aan.’
Vlaamse woningen zijn ouder en bijna de helft groter dan de Nederlandse. We verbruiken zo meer gas en zijn kwetsbaarder voor prijsstijgingen.
Wat zou u doen als u morgen minister van Energie werd?
Baetens: ‘Ik zou gerichte sociale maatregelen nemen. Daarnaast zou ik deze crisis als katalysator gebruiken om structurele maatregelen door te voeren op de energiefactuur. Elektriciteit zou veel minder belast moeten worden en aardgas en stookolie veel meer. Je zou de huidige crisis kunnen gebruiken om een cliquetsysteem in te voeren dat de prijsstijging opvangt door ter compensatie de heffingen op de elektriciteitsfactuur te verlagen. Als de prijzen volgend najaar dan weer zakken, kan je via een tweede cliquet geleidelijk de heffingen op aardgas en stookolie laten stijgen. De totale overheidsinkomsten zullen even hoog zijn, maar je krijgt een eerlijkere verdeling.’
Waarom vindt u zo’n taxshift nodig?
Baetens: ‘Fossiele brandstoffen kan je niet op grote schaal groen maken, terwijl we van elektriciteit wel weten hoe we die klimaatneutraal kunnen produceren: door hernieuwbare energie en door kernenergie. Maar de elektriciteitsfactuur wordt nu heel zwaar belast, met heffingen van omgerekend 300 euro per ton CO₂-uitstoot, tegenover slechts 30 euro voor aardgas en stookolie. Iemand met een elektrische wagen en een warmtepomp betaalt zich zo blauw aan heffingen. Je kan vandaag bij wijze van spreken een elektrische warmtepomp gratis geven en ze zal nog niet rendabel zijn. De overheid gooit er dan subsidies tegenaan, terwijl warmtepompen en elektrische wagens haast vanzelf de aantrekkelijkere optie worden als je de scheeftrekking in de belastingen wegwerkt.’
Je kan vandaag zelfs een warmtepomp gratis geven. Door de hoge heffingen op elektriciteit zal ze nog niet rendabel zijn.
U zou geen populaire minister zijn. Net nu de gasprijzen door het dak gaan, pleit u voor nog hogere belastingen?
Baetens: ‘Ik zeg niet dat gas nog duurder moet worden. De gasfactuur is al verdubbeld. Het voordeel is dat je de daling die er straks komt gedeeltelijk weer kan afromen. Budgetneutraal gerekend kom je dan aan een aardgasprijs die nog altijd maar de helft is van die in Nederland. Je hebt dan voor een gemiddeld gezin 250 à 300 euro lasten verschoven van de elektriciteits- naar de aardgas- of stookoliefactuur. Je zorgt er zo voor dat isoleren meer rendeert, dat een warmtepomp haar kunstmatige handicap kwijtspeelt en onderweg hebben we genoten van lagere energiefacturen tijdens deze prijshausse.’
Daarmee win je als politicus toch geen stemmen.
Baetens: ‘Als je belastingen verschuift, zijn er altijd winnaars en verliezers. Dat blijft een delicate boodschap, denk maar aan Annemie Turtelboom (Open VLD), voor wie de Turteltaks het einde betekende van haar politieke carrière. Je zult het geleidelijk moeten aanpakken en aangeven waar het naartoe gaat. Het federale niveau en de regio’s zullen dezelfde richting moeten inslaan. Anders loop je het risico dat er asymmetrische regeringen zijn en de verschillende niveaus naar elkaar wijzen, zoals vandaag. De federale regering werkt wel aan een cliquetsysteem, maar zonder de duidelijke ambitie om ook de taxshift van de elektriciteitsfactuur naar de gasfactuur te maken. Ze kan het ook niet alleen. Als zij alle heffingen laat vallen, verdwijnt slechts 80 euro uit de elektriciteitsfactuur. Het Vlaamse deel op de factuur is vier keer groter, met jaarlijks 1,2 miljard euro subsidies voor zonnepanelen in de stroomfactuur.’
Vlaams minister van Energie Zuhal Demir (N-VA) zegt dat ze al heel wat uit de stroomfactuur heeft gehaald: 150 miljoen euro nettarieven, 200 miljoen subsidies voor windenergie, 72 miljoen via fraudebestrijding en 300 miljoen aan groenestroomcertificaten.
Baetens: ‘De 150 miljoen euro dividenden heeft de minister niet zelf uit de factuur gehaald. Dat heeft de onafhankelijke regulator VREG gedaan. Die andere bedragen zijn gecumuleerd over meerdere jaren. Op het totaal van jaarlijks 1,4 miljard euro Vlaamse heffingen blijft dat zeer beperkt. De voorbije drie jaar hebben we bij de Vlaamse heffingen een daling gezien van 25 euro per gezin en niet elke euro daarvan is structureel.’
Ruben Baetens (35)
- Ruben Baetens is adviseur energiebeleid bij het Brusselse advies- en technologiebedrijf 3E.
- Hij is gespecialiseerd in de verschillende onderdelen van de stroomfactuur, waarop behalve energie ook allerhande heffingen, taksen en netkosten worden doorgerekend.
- Hij studeerde af als ingenieur-architect aan de KU Leuven en deed onderzoek naar isolatiematerialen aan de universiteit van Trondheim in Noorwegen. Daarna keerde hij terug naar Leuven om te doctoreren als bouwkundig ingenieur met een specialisatie in de impact van warmtepompen en zonnepanelen op het stroomnetbeheer.
Vlaanderen verlaagt ook de registratierechten bij een renovatie van 5 naar 1 procent. Een goede zaak?
Baetens: ‘Je maakt renoveren financieel iets aantrekkelijker, maar het zal geen grote sprong veroorzaken. Het aantal renovaties moet verdrievoudigen naar jaarlijks 3 procent van alle woningen. Dat is een enorme renovatiegolf zoals we die in het verleden alleen hebben gekend na de Wereldoorlogen. Met softe maatregelen en financiële aanmoedigingen alleen zal je er niet komen. Het zal nodig zijn ook een verplichte renovatie op te leggen aan iedereen die een woning koopt. Mensen worden dan gedwongen om bij de aankoop de renovatiekosten in te calculeren. Zo creëer je een correctie op de marktprijzen voor woningen die slecht geïsoleerd zijn. Nu besteden jonge gezinnen hun volledige budget aan de aankoop van een huis en houden ze niets over om te renoveren.’
Als oude woningen in waarde dalen, creëer je opnieuw een groep verliezers.
Baetens: ‘Als je naar de woninginflatie van de voorbije jaren kijkt, is het waardeverlies beperkt. De meerkosten van een energetische renovatie bedragen 50.000 à 70.000 euro. Een prijscorrectie van die omvang zou hooguit drie tot vijf jaar inflatie tenietdoen. Je komt er niet met zoals nu subsidietjes blijven geven, gratis leningen, kortingen op registratierechten en kadastraal inkomens.’
Het Vlaams Parlement keurde deze week ook een verbod op nieuwe stookolieketels voor woningen waar een gas- aansluiting ligt goed.
Baetens: ‘Je kan niet klimaatneutraal worden zonder het stookolie- en aardgasverbruik richting nul te brengen. Nu geef je als overheid het foute signaal dat aardgas de betere keuze is. Voor gezinnen kost elektriciteit vandaag 28 cent per kilo- wattuur en aardgas 5 cent. Iedereen die geen stookolieketel meer mag plaatsen, kiest dus voor gas. Het grote risico is dat we tegen al die mensen binnen twee jaar zullen moeten zeggen: ‘Sorry, jullie hebben in gas geïnvesteerd, maar nu gaan we gas duurder maken zodat jullie naar een warmtepomp gaan’. Hoe langer je als overheid wacht om een duidelijke richting aan te geven, hoe meer verliezers er zullen zijn.’
0 件のコメント:
コメントを投稿